Doodslag alleen betekent vrijspraak voor Bikker

van onze redactie buitenland

HAGEN – Het openbaar ministerie in Hagen moet bewijzen dat Herbertus Bikker de Nederlandse verzetsman Jan Houtman op 17 november 1944 met voorbedachten rade heeft vermoord. Bij doodslag alleen gaat hij vrijuit, want dat misdrijf is allang verjaard. Dat zegt aanklager Ullrich Maass.

Alleen als er sprake is van grausamer of heimtückischer Mord, is zo’n misdrijf uitgesloten van verjaring, en dat pas sinds 1996, zegt de Oberstaatsanwalt. Hij is aanklager in de strafzaak tegen Herbertus Bikker (88), de Nederlandse oorlogsmisdadiger die in 1949 de doodstraf kreeg, later levenslang en in 1952 ontsnapte naar Duitsland.

Bikker heeft een Duits paspoort, omdat volgens een Führer-Erlass van juni 1943 alle buitenlanders die in Duitse krijgsdienst traden, automatisch Duits burger werden. Om diezelfde reden is Bikker van zijn Nederlanderschap vervallen verklaard.
De Bondsrepubliek Duitsland draaide die Hitlerwet niet terug. De BRD heeft in de grondwet staan dat Duitse burgers nooit worden uitgeleverd. En Nederland wilde decennia lang geen rechtsbijstand verlenen aan de Duitse justitie om Nederlandse oorlogsmisdadigers in Duitsland te kunnen laten berechten. ,,Den Haag wantrouwde de Duitse justitie, die niet echt was gezuiverd. ‘De Duitse rechtsinstanties zijn nog steeds bruin’, zei men dan”, zegt een Nederlands jurist.

Zo bleef Bikker lang ongemoeid. In 1954 oordeelde een rechtbank in Hanum dat er geen gronden waren om nog tot zijn vervolging over te gaan. In 1993 zei de toenmalige minister van Justitie Hirsch Ballin in antwoord op het VVD-kamerlid Wiebenga dat Bikker weliswaar in Nederland nog steeds ‘gesignaleerd stond’, maar dat er niet meer in zat dan hem ’te volgen’.
Pas dit jaar april maakte minister van Justitie Donner het mogelijk dat de Nederlandse staat informatie verstrekt in een Duitse zaak tegen een oorlogsmisdadiger met Hollandse wortels. Enkele maanden daarna rondde Maass zijn onderzoek af; hij sprak in vijf jaar bijna twintig getuigen en deskundigen rondom de moord op Houtman.
In maart dit jaar besloot het OM in Hagen tot vervolging. Het proces begon op 9 september, maar de twaalf procesdagen – uitgesmeerd over zittingen van maximaal drie uur – lopen uit. Dat komt ook door hernieuwd medisch onderzoek van Bikker; rechter Herkenberg verwacht wel dat in november of december eis en uitspraak volgen.

Zowel het OM in Hagen als de verdediging van Bikker willen een zo precies mogelijke reconstructie van de dood van Houtman ensceneren. Daartoe wordt binnenkort een ‘Ortsbegehung’ georganiseerd in en om de boerderij in Hoonhorst bij Lemelerveld, waar Houtman om het leven werd gebracht.
Die boerderij is nu woonhuis en de eigenaar heeft de stal waar Houtman stierf verbouwd tot atelier. Maar de boerderij ernaast is nog nagenoeg in dezelfde staat als toen. Maass wil bewijzen dat Bikker de moord bewust pleegde en dat zijn beroep op noodweer onzin is.

Hij verwacht geen spectaculair nieuws van dat fysieke onderzoek. Maar wel denkt hij het getuigens van Annie Bosch-Klink (81) aannemelijk te maken. Zij is de enige getuige die nog leeft. Maar eigenlijk is ze alleen maar een ‘oorgetuige’ en heeft ze de verhalen van haar vader en broer.
Zij was de dochter van het gezin dat destijds in de boerderij woonde en komt vandaag aan het woord bij hetLandgericht in Hagen. Ze hoorde het schieten en hoorde van haar broer dat die had gezien hoe de ongewapende Houtman door Bikker in de rug werd geschoten en neerviel bij de pomp. Hij richtte zich weer op, kroop naar de stal, maar bleef liggen in de mestgreppel bij de deur.

Daar schoot Bikker hem dood. De volgende morgen molk Annie Klink de koeien naast zijn lichaam, dat pas later werd opgehaald door politiemensen. Ze zag dat de borst was doorzeefd met kogels, ‘alsof er stukjes poulet op zijn ribbenkast lagen’. Jan Houtman werd begraven in Dalfsen.
Bikker hield Houtman en de naar het verzet overgelopen ex-SS’er Dick Doevelaar aan, toen ze clandestien een blik benzine op hun fiets vervoerden. Bikker wilde de plaats van herkomst weten.

Houtman leidde hem op een dwaalspoor en daar werd Bikker woedend om. De situatie was precair, want de boerderij die Houtman uitkoos voor een vluchtpoging herbergde vier onderduikers.
In een brief aan zijn broer en zus van februari 1945 beschrijft Bikker in slecht Nederlands de dood van Houtman. De ongewapende verzetsman probeerde een ‘zwaar machienepistool’ uit Bikkers hand te trekken, ‘dat ik dan met mijn revolver beantwoorde in de rug van mijn tegenstander, die de vlucht nam, maar ik kon hem nog negen schoten nageven’.

Bikker betitelt de brief later als een ‘vervalsing’. Maar in 1997 zegt hij tegen de Duitse journalist Werner Schmitz, dat hij een Garbe (salvo) in het lichaam van de liggende Houtman schoot.
Schmitz publiceerde dat in zijn weekblad Stern. Woensdag bevestigde Schmitz nogmaals de inhoud van Bikkers uitspraken. Zijn artikel vormde voor het Landgericht in Hagen de reden Bikker opnieuw te vervolgen. Het probleem is, zegt Maass, niet alleen dat de versies van het gebeurde bij Bikker en Bosch uiteenlopen, maar dat ze zelf hun verhalen in de loop der jaren hebben veranderd.

In 1945 schreef Bikker in een brief aan zijn broer en zus dat hij Houtman nog negen schoten na had gegeven. En bij hun getuigenverklaringen in 1948 hadden andere leden van de familie Klink het over een salvo van wel twintig schoten. Bikker zou vlak van tevoren tegen Houtman gezegd hebben: ,,En nou goed dood!”
Bikker stelde evenwel in 1993 dat zijn schieten noodweer was. Maar in 1997 meldde in het gewraakte augustusnummer van magazine Stern, tijdens het kijken naar de gedramatiseerde scène uit KRO’s Reporter: ,,Toen heb ik hem het genadeschot gegeven.” Dat ontkent hij nu heftig. Volgens Bikker waarschuwde hij Houtman eerst verbaal, schoot daarna hij in de lucht en toen pas twee keer gericht.

Ook over de bewapening verschillen de inzichten. Annie Bosch-Klink zag een lang geweer, volgens Bikker had hij een machinepistool (dat was bij SS-mannen vaak het type 98K van Tsjechische makelij). In ieder geval had hij altijd een pistool op zak.
Bikker deed tientallen arrestaties, schoot en sloeg veel en veroorzaakte in nog minimaal twee andere gevallen de dood van een gevangene. Maar daarvan kan alleen doodslag worden bewezen en dat is dus verjaard, zegt Maass.Hij refereert aan het doden van een gevangene in kamp Ommen en het doodschieten van de onderduiker Herman Meijer. ,,Dat was eigenlijk toeval, hij kreeg hem voor zijn loop”, zegt Jack Kooistra. Hij is rechtbankverslaggever van het Friesch Dagblad en spoorde Bikker in 1993 op.

Heikele vraag bij het proces-Bikker is of de oude verdachte medisch nog fit genoeg is voor zijn zaak. Huisarts en verdediging twijfelen daaraan, maar een internist en een psycholoog van de universitaire Augusta-kliniek in Bochum stelden dat Bikker enkele ochtendzittingen per week aankon. Toch werd Bikker tot dusverre twee keer onwel en moest worden weggedragen.
Volgens Kooistra simuleert Bikker ten dele. ,,Natuurlijk is hij oud en zwak geworden, maar hij reed na zijn eerste flauwte de volgende dag alweer auto en is ongebroken. Toen hem de juistheid van zijn personalia werden gevraagd, zei hij niet alleen luid: ‘Jawohl!’, maar ik zag hoe hij zijn benen onder tafel bewoog en zijn hakken tegen elkaar klikte. Een oude reflex, lijkt me zo.”
Bron Nederlands dagblad Geplaatst: 10 oktober 2003 10:01, laatste wijziging: 29 april 2009 15:00

Artikel delen: